Dlaczego jako dzieci odcinamy się od ciała i co to znaczy w drodze terapii pracować nad odzyskaniem tego kontaktu?

Dlaczego w trudnych, stresujących i traumatycznych momentach  odcinamy się od ciała i co to znaczy w drodze terapii odzyskać kontakt z ciałem.

Odcięcie od ciała w trudnych i traumatycznych sytuacjach jest mechanizmem obronnym, który stosujemy już w  dzieciństwie, by poradzić sobie z bólem emocjonalnym i fizycznym, który w danym momencie jest zbyt przytłaczający. Są to sytuacje, w których nie ma dojrzałego dorosłego / opiekuna, który by dziecko wspierał i dawał poczucie bezpieczeństwa.

Jak to się dzieje, że umysł tak reaguje? Dlaczego ciało staje się czymś, od czego się oddzielamy, zamiast miejscem schronienia? W tym wpisie chcę przyjrzeć się  mechanizmowi odcięcia od ciała, roli  jaką pełni w radzeniu sobie z traumą oraz temu, co oznacza ponowne nawiązanie kontaktu z ciałem w drodze terapii. Poruszę również konkretne techniki terapeutyczne, którymi pracuję w gabinecie, takie jak praca z oddechem, Access Bars, TRE (Tension Release Exercises) i psychoterapia Core Energetics.

Jako dzieci odcinamy się od ciała w obliczu traumy – dlaczego? 

Kiedy dziecko doświadcza trudnych, traumatycznych lub stresujących sytuacji, jego rozwijający się układ nerwowy nie jest jeszcze w pełni przystosowany do radzenia sobie z silnymi emocjami. Trauma może przybrać różne formy – od zaniedbania, przemocy fizycznej, emocjonalnej, po rozwód rodziców czy inne zdarzenia, które w perspektywie dziecka są niemożliwe do pomieszczenia i zintegrowania. Odpowiedzią na takie przeżycia jest uruchomienie mechanizmów obronnych. Jednym z nich jest dysocjacja, czyli odcięcie od ciała i od własnych emocji.

Zjawisko „opuszczania ciała”, czyli dysocjacji, jest złożonym procesem, który zachodzi na wielu poziomach – neurobiologicznym, emocjonalnym i psychologicznym. Jest to mechanizm obronny, który rozwija się w obliczu traumatycznych doświadczeń. Aby lepiej zrozumieć ten proces, warto przyjrzeć się temu,  jak układ nerwowy, mózg i ciało reagują na ekstremalny stres oraz jakie są konsekwencje długotrwałego odcięcia się od ciała.

Procesy neurobiologiczne zachodzące podczas traumatycznego stresu

Kiedy dziecko doświadcza traumy, takie jak przemoc, zaniedbanie, emocjonalne opuszczenie lub inne skrajnie stresujące wydarzenia, jego układ nerwowy reaguje na to w sposób pierwotny, mający na celu przetrwanie. Kluczowe w tym procesie są trzy reakcje: walka, ucieczka oraz zamarznięcie.

1. Reakcja „walcz lub uciekaj” –  układ współczulny aktywuje się, wyzwalając hormonalne kaskady, takie jak zwiększona produkcja adrenaliny i kortyzolu. Te hormony mobilizują organizm do reakcji na zagrożenie: zwiększają tętno, przyspieszają oddech i przygotowują mięśnie do działania. Jeśli zagrożenie jest krótkotrwałe, po jego ustąpieniu organizm wraca do równowagi. Jednak w przypadku przewlekłego stresu, jakim jest na przykład długotrwała trauma w dzieciństwie, te procesy zaczynają ulegać zaburzeniu.
2. Reakcja „zamarznięcia” – jeśli walka lub ucieczka są niemożliwe, układ parasympatyczny – a dokładniej nerw błędny (vagus nerve) – może wywołać reakcję zamarznięcia. Jest to reakcja typowa dla sytuacji, w których  nie ma możliwości ucieczki ani walki (na przykład w przypadku przemocy fizycznej lub emocjonalnej w domu, gdzie dziecko nie może po prostu odejść). W reakcji tej ciało “zamiera”, zmniejsza się aktywność metaboliczna, a świadomość często się rozmywa. To w tym stanie może dojść do dysocjacji – odcięcia od ciała i rzeczywistości.

Mechanizm dysocjacji

Dysocjacja jest neurobiologiczną odpowiedzią na zagrożenie, w której dziecko odcina się od swoich odczuć cielesnych i emocji, aby przetrwać sytuację traumatyczną. To, co dzieje się w mózgu i układzie nerwowym, odzwierciedla ten proces.

W sytuacji ekstremalnego stresu dochodzi do zaburzenia integracji pomiędzy różnymi częściami mózgu, szczególnie pomiędzy korą przedczołową a obszarami odpowiedzialnymi za emocje (ciało migdałowate). W rezultacie osoba przestaje doświadczać pełnej rzeczywistości emocjonalnej i cielesnej – odcina się od bodźców wewnętrznych (odczucia fizyczne, emocje), a nawet od zewnętrznych, co skutkuje uczuciem oderwania od rzeczywistości, zwanym depersonalizacją i derealizacją.

Jak wyjaśnia Bessel van der Kolk w swojej książce „The Body Keeps the Score”, dysocjacja to naturalny mechanizm obronny mózgu, który pozwala na odcięcie się od przeżywanego cierpienia. „Osoba dysocjująca może wydawać się spokojna, nawet gdy jej ciało jest w stanie ekstremalnego pobudzenia” – pisze van der Kolk, wskazując, że ciało pamięta traumę nawet wtedy, gdy świadomość jest od niej odcięta .

Mózg w obliczu traumy

W kontekście dysocjacji kluczowe są trzy części mózgu:

1. Ciało migdałowate –  ciało migdałowate jest centrum przetwarzania emocji i jest odpowiedzialne za wykrywanie zagrożeń. W obliczu traumy staje się nadmiernie aktywne, co wywołuje silne reakcje lękowe. U dzieci, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń, ciało migdałowate może być nadmiernie pobudzone, co prowadzi do ciągłego poczucia zagrożenia.
2. Kora przedczołowa – to obszar mózgu odpowiedzialny za racjonalne myślenie, planowanie i regulację emocji. W sytuacji traumy połączenie między korą przedczołową a ciałem migdałowatym może ulec osłabieniu, co sprawia, że dziecko ma trudności w regulowaniu swoich emocji i myśli. U osób, które doświadczyły traumy, często widzimy chroniczną dysregulację emocjonalną.
3. Hipokamp –  obszar, który odpowiada za konsolidację wspomnień i orientację przestrzenną. W warunkach chronicznego stresu jego funkcje są zakłócone, co prowadzi do fragmentaryzacji wspomnień. To wyjaśnia rówież, dlaczego osoby, które doświadczyły traumy, mogą mieć problemy z dokładnym odtworzeniem wspomnień lub czują, że wspomnienia są odległe, „zamrożone”.

Skutki długoterminowe

Jak pisze Bessel van der Kolk w książce „The Body Keeps the Score”, „ciało pamięta traumy, nawet jeśli umysł stara się je wyprzeć”. Dzieci, które „opuszczają swoje ciało” w odpowiedzi na traumę, często przenoszą ten mechanizm do dorosłości. Może to prowadzić do chronicznego odczucia braku połączenia z ciałem, co manifestuje się w postaci trudności w odczuwaniu fizycznych doznań, emocji oraz problemów zdrowotnych, takich jak bóle psychosomatyczne, zaburzenia odżywiania czy uzależnienia. Z perspektywy neurobiologicznej, brak kontaktu z ciałem prowadzi do zaburzeń w pracy osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), co może powodować chroniczny stres, wyczerpanie nadnerczy oraz zwiększoną podatność na choroby.

Co oznacza odzyskanie kontaktu z ciałem?

Odzyskanie kontaktu z ciałem oznacza ponowne nawiązanie więzi z doznaniami fizycznymi, emocjami i energią, która była zablokowana przez traumę. Ciało, które stało się miejscem bólu i napięcia, może ponownie stać się źródłem siły, przyjemności i spokoju. Praca terapeutyczna nad odzyskaniem kontaktu z ciałem pozwala  na integrację trudnych doświadczeń, które zostały „zamrożone” w jego systemie nerwowym.

W praktyce oznacza to stopniowe otwieranie się na sygnały z ciała – takie jak odczuwanie napięcia, bólu, ale także przyjemności, ciepła czy spokoju. Wiele osób, które doświadczyły traumy, nie jest w stanie zidentyfikować swoich emocji, ponieważ przez lata były odcięte od doznań ciała. Jak twierdzi John Pierrakos, twórca Core Energetics:

„nasze ciało jest domem naszych emocji i energii życiowej”. Przez pracę nad ciałem, oddychanie, ruch i uwalnianie napięć emocjonalnych, możemy ponownie odkryć, kim naprawdę jesteśmy i jakie emocje nami kierują”.

Kluczowe  w procesie odzyskiwania kontaktu ciałem są:

1. Świadomość ciała – pierwszym krokiem jest nauka ponownego zwracania uwagi na ciało, zauważania subtelnych sygnałów płynących z ciała, takich jak napięcie mięśni, rytm oddechu czy postawa ciała. Pracujemy tutaj na przykład z ugruntowaniem, uważnością i zwracaniem uwagi na to, co dzieje się “tu i teraz” bez oceniania oraz skanowaniem ciała – świadomym badaniu swojego ciała krok po kroku, zauważając wszelkie odczucia bez oceniania.
2. Praca z oddechem – oddech jest kluczowy. Można powiedzieć, że jest  mostem między umysłem a ciałem.
3. Rozpoznawanie napięć i ich uwalnianie. Krok po kroku idziemy ze świadomością do miejsc, które w ciele są napięte i nieświadomie zaciśnięte  (np. szczęka, ramiona, brzuch). Podczas wspólnej pracy w gabinecie Klienci uczą się, jak rozpoznawać te napięcia i stopniowo je uwalniać, co przynosi ulgę zarówno na poziomie fizycznym, jak i emocjonalnym.
4. Regulacja emocji – zwiększona świadomość ciała pozwala na lepszą regulację emocji. Osoby, które odzyskują kontakt z ciałem, uczą się rozpoznawać emocje jako sygnały płynące z ciała, np. lęk może objawiać się napięciem w klatce piersiowej, a złość jako napięcie w szczęce. Zrozumienie tego związku między ciałem a emocjami pozwala na lepsze zarządzanie emocjami.
5. Bezpieczne relacje i wsparcie terapeutyczne – bezpieczeństwo w relacjach, zarówno z terapeutą, jak i bliskimi, odgrywa kluczową rolę w odzyskiwaniu kontaktu z ciałem. Podkreśla to między innymi Stephen Porges w swojej teorii poliwagalnej: “ bezpieczne relacje aktywują układ przywspółczulny, co wspiera regenerację i odbudowę zdolności do reagowania na emocje i sygnały z ciała​”.
6. Regularna praktyka i bezpieczne prowadzenie (stopniowanie) – proces odzyskiwania kontaktu z ciałem jest długotrwały i wymaga regularnej praktyki. Kluczowe jest stopniowe wprowadzanie technik, aby nie przeciążyć systemu nerwowego. Ciało potrzebuje czasu, aby odzyskać zdolność do reagowania na bodźce w sposób naturalny i zdrowy.

Odzyskiwanie kontaktu z ciałem to proces holistyczny, który obejmuje pracę nad świadomością fizyczną, regulacją emocji oraz integracją umysłu i ciała poprzez bezpieczne i wspierające techniki.

Jakimi technikami i metodami wspieram w odzyskiwaniu kontaktu z ciałem?

1. Praca z oddechem:

Oddech to jeden z najprostszych, ale jednocześnie najpotężniejszych sposobów na ponowne nawiązanie kontaktu z ciałem. Gdy odczuwamy stres lub traumę, nasz oddech staje się płytki, nieregularny, a czasami nawet wstrzymywany. Praca nad oddechem ma na celu przywrócenie naturalnego, głębokiego i swobodnego oddychania, co wpływa bezpośrednio na układ nerwowy i pomaga w regulacji emocji.

Badania wykazują, że regularna praktyka głębokiego oddychania przeponowego może znacząco obniżać poziom kortyzolu, hormonu stresu, oraz stymulować układ przywspółczulny, który odpowiada za odpoczynek i regenerację.

Oddech jest bezpośrednim łącznikiem między ciałem a umysłem. W gabinecie, w czasie pracy z Klientami korzystam z różnych technik oddechowych (głównie są to techniki łagodnego przepływu oddechu). Świadome oddychanie pomaga Klientom zacząć czuć swoje ciało, co jest kluczowe dla uwalniania napięć i blokad emocjonalnych, które często są zmagazynowane w mięśniach i tkankach. Dzięki pracy z oddechem Klienci mogą powoli otwierać się na swoje wewnętrzne doznania, uwalniać stłumione emocje oraz odzyskiwać poczucie wewnętrznej równowagi i spokoju.

2. Access Bars®:

Access Bars® to również metoda, która  pomaga w uwalnianiu napięć i emocji, poprzez delikatną stymulację określonych punktów energetycznych na głowie. Access Bars pozwala na rozpuszczenie blokad, które powstały w wyniku traumy, stresu lub trudnych emocji, co prowadzi do poczucia głębokiej relaksacji i wewnętrznej harmonii. Dzięki stymulacji punktów Bars, umysł i ciało wchodzą w stan głębokiego odprężenia, co umożliwia naturalne uwalnianie nagromadzonych emocji.

Gary Douglas, twórca metody Access Bars, opisuje jej działanie w następujący sposób:
„Access Bars to proces, który ma na celu uwolnienie ograniczeń, które nagromadziły się w twojej świadomości i ciele. Każdy punkt Bars odnosi się do innego obszaru życia, a ich stymulacja pozwala na rozładowanie nagromadzonych emocji, myśli i przekonań, które cię ograniczają.”

Dr. Terrie Hope, w artykule opublikowanym w „Journal of Energy Psychology”:
„Jedna sesja Access Bars może znacząco obniżyć poziom lęku i depresji, co zostało wykazane w małym, pilotażowym badaniu klinicznym. Wyniki wskazują na możliwość pozytywnego wpływu tej techniki na dobrostan emocjonalny.” (Hope, T. (2017). The Effects of “The Bars” on Anxiety and Depression: A Pilot Study.)

Z mojej wieloletniej praktyki stosowania Access Bars, mogę powiedzieć, że  praca  na punktach Bars, umożliwia ciału i umysłowi wyciszenie się i wejście w stan głębokiego relaksu, co pomaga w uwalnianiu blokad emocjonalnych i energetycznych, które utrudniają pełne doświadczenie swojego ciała. Uwalniając te blokady, Klienci czują  większą lekkość i otwartość na doświadczenia fizyczne i emocjonalne.

Co ważne: proces Manualny Bars został zatwierdzony i otrzymał Międzynarodowy Certyfikat Terapii Manualnych Ciała w Stanach Zjednoczonych (National Certification Board for Therapeutic Massage and Bodywork – NCBTMB).

3. TRE® (Tension Release Exercises):

TRE®, to opracowana przez dr David’a Berceli’ego metoda,  polegająca na uruchomieniu w ciele, za pomocą sekwencji ćwiczeń wibracji neurogenicznych. Sekwencja ćwiczeń jest tylko drogą, sposobem na uruchomienie wibracji i nie jest czymś nadzwyczajnym, na czym się skupiamy w tej metodzie. Podobnie też z wibracjami, które nie są celem samym w sobie.

Mimowolne ruchy i drżenia służą do odzyskania równowagi w naszym układzie nerwowym, uwalniając nas od starych wzorców i strategii obronnych, których nasze ciało i mózg używały w stresujących i traumatycznych sytuacjach.  Celem stosowania TRE jest przywrócenie ciała do naturalnej równowagi, w której wszystkie układy (neurologiczny, biochemiczny, anatomiczny) pracują w harmonii.

Drżenie to jest biologiczną reakcją na stres i traumę, a metoda TRE aktywuje je w sposób bezpieczny, pozwalając ciału na naturalne rozładowanie napięć, które często są nieuświadomione. Dzięki temu osoby korzystające z TRE mogą na nowo poczuć swoje ciało, zauważyć, gdzie gromadzą się napięcia, i uwolnić blokady, które utrudniają pełne doświadczanie swojego ciała i emocji.

Jak twierdzi dr David Berceli, twórca TRE: „drżenie mięśniowe jest mechanizmem, który organizm wykorzystuje, aby uwolnić się od stresu, ale w dzisiejszym społeczeństwie zapomnieliśmy o tej zdolności. TRE pomaga nam odzyskać ten naturalny proces uzdrawiania.” Dzięki pracy z TRE, Klienci mogą odzyskać zdolność do odczuwania ciała w pełni, co prowadzi do większej samoświadomości i poczucia wewnętrznej harmonii.

5. Core Energetics:

Core Energetics, to psychoterapia łącząca pracę z ciałem i energią. Jej twórca, John Pierrakos, twierdził, że trauma, negatywne emocje i blokady energetyczne zaburzają przepływ energii życiowej w naszym ciele. W psychoterapii Core Energetics Klient uczy się i doświadcza, jak uwalniać te blokady, aby energia mogła płynąć swobodnie.

W tej terapii koncentrujemy się na wyrażaniu emocji poprzez ciało – ruch, oddech i techniki rozładowania napięcia, które pomagają nie tylko w odzyskaniu kontaktu z ciałem, ale także w pełnym doświadczaniu swoich emocji. Pierrakos podkreślał, że ciało przechowuje wszystkie nasze doświadczenia, a poprzez jego świadome uwolnienie możemy dotrzeć do naszego wewnętrznego “rdzenia” – źródła energii, radości i miłości.

Dzięki tej terapii odzyskujemy kontakt ze swoją energią życiową, czujemy więcej radości, spokoju i rozumiemy, co nas ogranicza w codziennym życiu. Core Energetics łączy świadomość umysłu z ciałem, pomagając zintegrować oba te aspekty w harmonii.

Podsumowując, odcięcie od ciała jest naturalnym mechanizmem obronnym, który jako dzieci  – w obliczu braku wsparcia i poczucia bezpieczeństwa –  rozwijamy w odpowiedzi na trudne i traumatyczne doświadczenia. Umysł decyduje się na odcięcie od fizycznych doznań, by chronić nas przed bólem. W dłuższej perspektywie prowadzi to do odczuwania napięć w ciele, braku kontaktu z emocjami i energią życiową. Odzyskanie kontaktu z ciałem w drodze terapii i korzystaniu z metod takich jak praca z oddechem, Access Bars, TRE czy Core Energetics, to proces, który umożliwia uwolnienie napięć i blokad emocjonalnych, co pozwala na pełniejsze doświadczenie życia.

Jeśli zaciekawił Cię temat lub masz pytania zapraszam do kontaktu na email: kontakt@pracowniakompas.pl lub pozostawienia komentarza. Zapraszam również do wspólnego spotkania na konsultacji. Umówić możesz się TUTAJ.

Źródła:

1. Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma.
2. Levine, P. (1997). Waking the Tiger: Healing Trauma. North Atlantic Books.
3. Pierrakos, J. (1990). Core Energetics: Developing the Capacity to Love and Heal. LifeRhythm.
4. Berceli, D. (2008). The Revolutionary Trauma Release Process: Transcend Your Toughest Times.